اطمینان از کیفیت و مرغوبیت کالا وارداتی و صادراتی، همواره دغدغه اصلی تجار و دیگر فعالان بخش بازرگانی و از همه مهم‌تر مسئولین کشورهای مقصد بوده است.
در این راستا کمیته جهانی استاندارد (ایزو) به منظور تسهیل این امر، اقدام به تدوین دستورالعمل‌هایی در زمینه بازرسی کالا نموده که در حال حاضر این استانداردها مرجع و منبع کشورهای مختلف جهان در بحث بازرسی کالا شده است.
انواع بازرسی کالا
بازرسی کالا معمولاً در قالب یکی از موارد زیر صورت می‌پذیرد:
- بازرسی قبل از حمل
- بازرسی حین تولید
- بازرسی قیمت
- بازرسی اصالت فروشنده
- بازرسی استاندارد اجباری
1- بازرسی قبل از حمل
در اغلب موارد خریدار به منظور پیشگیری از هرگونه کلاه‌برداری و دوری از تخلفات احتمالی اقدام به این نوع از بازرسی می‌نماید. بازرسی قبل از حمل بر اساس دستورالعمل و طبق قرارداد بازرسی در ۴ حوزه مختلف شامل
- کمیت
- کیفیت
- بسته‌بندی
- بارگیری
صورت می‌گیرد.
از آنجایی که در این نوع بازرسی کیفیت ظاهری و فیزیکی کالا مورد بررسی قرار می‌گیرد به بازرسی چشمی یا ظاهری نیز مشهور شده است. بازرسی قبل از حمل طبق خواسته مشتری انجام می‌شود. لذا ارائه دستورالعمل واضح و روشن که تمام موارد و نیازهای او را دربر داشته باشد، لازم و ضروری است. این بازرسی به شکل تصادفی نمونه‌برداری و بررسی می‌شود و گواهی بازرسی صادر شده از آن مورد تائید و پذیرش سازمان استاندارد نیست.
2- بازرسی حین ساخت
در برخی موارد که بررسی یک قطعه، مواد اولیه و یا فرآیندی در تولید یک محصول مورد نظر باشد ولی بازرسی آن پس از تولید امکان‌پذیر نبوده و یا مشکل و هزینه‌بر باشد؛ در این حالت بازرسی حین ساخت را به کار می‌برند.
بازرسی حین تولید بیشتر برای لوازم آرایشی – بهداشتی، مواد غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3- بازرسی قیمت
همان‌طور که از اسم این بازرسی مشخص است ، این نوع بازرسی کالا به منظور بررسی و ارزیابی قیمت محصول و واقعی بودن آن صورت می‌گیرد . البته از آنجایی که بازرگان از قیمت کالا با خبر است ، بازرسی قیمت ، بیشتر به درخواست موسسه مالی و بانک انجام می‌شود . ولی هزینه بازرسی بر عهده خریدار یا واردکننده کالا خواهد بود . به خصوص در مواردی که هزینه پروژه را یک نهاد یا بانک دولتی قرار است پرداخت کنند، به منظور پیشگیری از سوءاستفاده از وام‌های کم بهره یا ارز ارزان بازرسی قیمت از اهمیت بیشتری برخوردار است .
4- بازرسی اصالت فروشنده
در این نوع از بازرسی هویت و اصالت فروشنده جهت توانایی در اجرای تعهدات مورد بررسی شرکت‌های بازرسی قرار می‌گیرد. در واقع این بازرسی به نوعی منبع یابی است که به وسیله شرکت‌های بازرسی صورت می‌پذیرد. قوانین و مقررات داخلی به خصوص قوانین بانک مرکزی سبب شده که بازرگانان بالاجبار درخواست بازرسی اصالت فروشنده را به شرکت‌ها بدهند.
5- بازرسی استاندارد اجباری
در بازرسی استاندارد اجباری شرکت بازرسی به نیابت از طرف سازمان استاندارد در محل خروج کالا از بازار فروشنده اقدام به بررسی آن می‌نماید. البته بازرسی‌ها در آزمایشگاه مجاز و زیر نظر شرکت بازرسی صورت می‌گیرد. سپس نتایج حاصل از آزمون‌ها به همراه اظهارنامه و گواهی بازرسی به سازمان استاندارد ارائه شده تا تطبیق گردد و گواهی انطباق صادر شود.
وظایف شرکت‌های بازرسی کالا
- بررسی صلاحیت و توانایی‌های کیفی صادرکننده (فروشنده کالا)
- بررسی کالا جهت تطابق کیفیت آن با سفارش صورت گرفته
- ارزیابی کمیت کالا و تائید میزان سفارش شده
- بررسی سال ساخت کالا و اطمینان از نو یا مستعمل بودن آن
- تائید محل تولید یا کشور سازنده کالا
- بررسی نحوه بسته‌بندی و تائید آن
- تائید وسیله حمل
انواع بازرسی
شرکت‌های بازرسی کالا پس از توافق با طرف قرارداد، طبق درخواست مشتری به کنترل و ارزیابی کالای موردنظر می‌پردازند. این بازرسی‌ها به طور معمول به یکی از ۳ روش زیر انجام می‌گیرد:
- بازرسی فیزیکی و چشمی
- بازرسی فیزیکی و چشمی به همراه بررسی اسناد
- بازرسی فیزیکی و چشمی همراه با نمونه‌برداری و آزمایش
همچنین بر اساس زمان بازرسی و این‌که در چه مرحله‌ای ارزیابی صورت گیرد، بازرسی کالا را می‌توان به ۵ نوع زیر دسته‌بندی نمود:
- بازرسی قبل از حمل PSI (Pre-Shipment Inspection)
- بازرسی در حین تولید
- بازرسی در مقصد
- بازرسی داخلی
- انطباق با استاندارد
انواع گواهی بازرسی کالا
شرکت‌های بازرسی کالا پس از بررسی و ارزیابی کالا و انطباق آن با خواسته‌های مشتری اقدام به صدور گواهی‌نامه و تائیدیه‌های گوناگون می‌نماید که مهم‌ترین آن عبارت‌اند از:
- گواهی بازرسی کالا (کیفی و کمی) یا (COI (Certificate Of Inspection
- گواهی بازرسی قبل از حمل یا (PSI (Pre Shipment Inspection
- گواهی بازرسی ظاهری یا (VIC (Visual Inspection Certificate
- گواهی مؤید نامه (CI (Certificate of Letter
- گواهی تعیین ارزش PVC (Peice Value Certificate)
- گواهی رضایت‌مندی مشتری (CSC (Customer Satisfaction Certificate
- گواهی بازرسی ماهوی کالا (SIC (Standard Industrial Classification
- گواهی راه‌اندازی (CC (Commissioning Certificate
- گواهی بسته‌بندی (PL (Packing List
- گواهی‌های آزمایشگاهی (TR (Test Report
- گواهی انطباق کیفیت کالا (VOC (Verification Of Conformity
